Op de fiets naar Het Concertgebouw: interview met Karina Canellakis

Of we ietsje later konden afspreken; Karina Canellakis zat te wachten op de levering van meubilair voor haar appartement in Amsterdam. De kersverse chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest pakt het direct goed aan. Ze zegde haar huizen in New York en Dublin op en koos de Nederlandse hoofdstad als thuisbasis. Canellakis: ‘Ik kan niet wachten totdat ik op mijn eigen fiets Amsterdam mag gaan verkennen. In het Van Gogh Museum ben ik al geweest, wat een bijzondere collectie!’

De geboren New Yorkse wiebelt heen en weer op sneakers bij de artiesteningang van Het Concertgebouw. Vanaf dit seizoen zal ze in twee zalen veelvuldig haar opwachting maken met het Radio Filharmonisch Orkest: Het Concertgebouw, te beginnen op 12 oktober, en TivoliVredenburg in Utrecht. De Grote Zaal kent ze al, niet alleen als dirigent, maar ook als violiste. Canellakis speelde er in orkesten onder leiding van grootheden als Sir Simon Rattle en Bernard Haitink. ‘De ruimte boven in de gang, de antichambre, is voor mij Haitinks kamer’, zegt ze, terwijl ze de sfeer in de zaal opsnuift. ‘En de artiestentrap, die heb ik geoefend vorig jaar, toen ik hier voor het eerst het Radio Filharmonisch dirigeerde. Hij is minder steil dan ik dacht, maar zo spannend… Ik voel me vereerd als ik hier op de bok sta en bedenk wie er vóór mij hebben gedirigeerd, erg inspirerend. Het bloed, het zweet en de tranen tijdens mijn studie zijn niet voor niets geweest.’ Canellakis’ ogen glijden langs de cartouches met componistennamen. ‘Richard Strauss, Mahler, ze kijken over je schouder mee.’

Rattle, Haitink, twee giganten, en ze spoorden Canellakis aan zich vooral te verdiepen in het dirigeren. Het vak was haar niet vreemd. Haar vader dirigeerde twee orkesten en was dag in dag uit in de weer met partituren. Toch koos ze voor de viool, zelf geluid maken, daar ging het om. ‘Ik was een rebels kind en wilde een eigen instrument. Mijn moeder is pianiste en mijn broertje speelt cello. Een van mijn voorbeelden was Hilary Hahn, wat zij kon wilde ik ook. Ik heb ontzettend hard gestudeerd. Na mijn studie leidde ik een violistenleven, deed ik het academieprogramma bij de Berliner Philharmoniker en heb ik onder fantastische dirigenten mogen spelen. Maar het dirigeren bleef lonken, en ik nam de stap. Ik dacht: als ik het niet probeer, zal ik me altijd blijven afvragen of ik het juiste besluit heb genomen.’

Nu, zoveel jaren en veel ervaring verder, inclusief een assistentschap bij Jaap van Zweden in Dallas, begint Canellakis aan haar eerste chef-positie. Wanneer is de klik met een orkest zodanig dat je op een dergelijke uitnodiging ingaat? ‘Dat is chemie. Ik herinner me de eerste keer dat ik samenwerkte met het Radio Filharmonisch in het Muziekcentrum van de Omroep, de thuisbasis van het orkest in Hilversum: iedereen op de punt van z’n stoel, concentratie, openheid. Ik ben als New Yorkse een directe mentaliteit gewend, zeggen wat je op je hart hebt, niet om de hete brij heen draaien. Deze instelling voel ik bij dit orkest en in de Nederlandse cultuur heel sterk. In de repetitiepauzes was er geen sprake van smalltalk, maar werd er echt gepraat. Dat past bij mij: ik wil geen maestro zijn, maar deel uitmaken van de groep. Ik ben niet bang voor een kritische noot. Na een concert alleen maar laaiende reacties is ongeloofwaardig. Graag discussie over wat nog beter kan.’

Karina Canellakis is welbespraakt en formuleert haar gedachten helder. ‘Ik ben een communicatief persoon, ik hou van mensen. Dirigeren is een menselijke activiteit, je communiceert met elkaar zonder woorden. Dat is iets heel bijzonders en een van de belangrijkste redenen waarom ik het vak zo aantrekkelijk vind. Als je een orkest steeds beter leert kennen, kun je samen een taal ontwikkelen, en lezen de musici jouw lichaamstaal tot in de kleinste details. Muziek is een pure manier om samen te werken met elkaar. Je laat alles achter je, je persoonlijke problemen, je onzekerheden waarmee je om moet gaan in het dagelijks leven. Je stapt een andere realiteit binnen. Dat is waarom ieder orkest één grote familie wordt. Het is een voorrecht deel te mogen uitmaken van die wereld.’

‘Muziek is een manier van leven, zonder zou ik niet compleet zijn. Dat wil niet zeggen dat ik niet ook andere dingen nodig heb om een goede balans te hebben in mijn leven. Buiten in de frisse lucht zijn, vrij zijn in de natuur. Maar niet te lang, ik ben een stadsmens, en wil altijd weer terug naar de mensen, de winkels. Koken en genieten van eten zijn heel belangrijk voor me. Ik kan eindeloos nadenken over wat ik zal klaarmaken, en in restaurants geniet ik dubbelop. Koreaans, Chinees, Italiaans: fantastische keukens.’ Canellakis lacht: ‘Weet je zeker dat je het over koken en eten wilt hebben? Dan zitten we hier morgen nog.’

Terug naar de muziek dan. Tijdens Canellakis’ eerste concert als chef van het Radio Filharmonisch Orkest klinken Sjostakovitsj, Beethoven en Sebastian Currier. De Amerikaanse heeft haar voorkeuren, maar geen vast repertoire. ‘Echt buitengewone muzikale ervaringen heb ik gehad met werken van Sjostakovitsj. De eerste noten die ik met de Berliner Philharmoniker mee mocht strijken waren onder leiding van Seiji Ozawa, Sjostakovitsj’ Tiende symfonie, ik kon niet geloven wat er gebeurde. Het geluid leek op te borrelen vanonder de vloerdelen. Ik maakte deel uit van een gigantisch levend organisme, een soort monster. Ozawa was het middelpunt van de storm, hij dirigeerde uit het hoofd, de muziek leek volledig uit zijn binnenste te komen. Als ik dat ooit eens zou kunnen bereiken, dacht ik. Daarvoor moet je een leven geleefd hebben met die muziek. Ozawa was toen een zeventiger.’

‘Als dirigent voel ik me verantwoordelijk voor de energie en de sfeer in de ruimte. Ik probeer ieder orkestlid zoveel mogelijk in de ogen te kijken. Ik herinner me dat van Haitink, dat ik erop wachtte dat hij me in de ogen keek. En hij deed dat altijd, eens per concert. Op dat moment weet je dat je erbij hoort, onderdeel bent van het geheel. Het idee dat de dirigent je geeft: ik zie je, ik maak muziek met jou. Dat was voedsel voor mijn ziel.’

Concerttips van Karina Canellakis

- Thomas Larcher & Friends op 2 oktober: ‘Thomas Larcher is een van de grootste componisten van de eenentwintigste eeuw, en Mark Padmore is een van de pakkendste musici met wie ik ooit heb samengewerkt. Zijn stem grijpt je en blijft je bij.’
- NTR ZaterdagMatinee: Jaap van Zweden dirigeert Die Walküre bij het Radio Filharmonisch Orkest op 2 november: ‘Dit orkest is geweldig, net als de zangerscast. Die Walküre van Wagner behoort tot mijn favoriete werken. Van de aria Leb’ wohl in de derde akte moet ik altijd hartverscheurend huilen.’

Karina Canellakis

Geboren
1981, New York City
Thuis
Woont samen in Amsterdam
Concertgebouwdebuut
‘Dat moet in 2006 zijn geweest. Ik speelde als academiestudent viool in de Berliner Philharmoniker onder leiding van Sir Simon Rattle. Een prachtige ervaring.’
Lievelings...
…restaurant: ‘New Wonjo, een Koreaans barbecuerestaurant in New York. De smaak van op houtskool gegrilde groente isonovertroffen.’
…gerecht om zelf te koken: Wokgroenten en knoflook gebakken in sesamolie, met rijst en een hete saus.’
…sport: ‘Ik hou van tennis, pingpong, voetbal en baseball.’
…boek: ‘All the Light You Cannot See van Anthony Doerr is het briljantst geconstrueerde boek dat ik in lange tijd heb gelezen.’
…plek in Het Concertgebouw: ‘Het podium, natuurlijk. Daar gebeurt het!’